‘Hoe kan ik van mijn werknemers de gelukkigste medewerkers van de wereld maken?’ Ricardo Semler was gitarist toen hij een jaar of 30 geleden de fabriek van zijn vader overnam. Zo’n fabriek leiden daar had hij eigenlijk helemaal geen zin in, want hij volgde liever zijn passie. Maar door die bewuste geluksvraag te stellen slaagde de Braziliaan erin een imperium op te bouwen en is hij inmiddels een van de rijkste  – en gelukkigste – ondernemers van de wereld.

De kapitale kracht van geluk

Tegenlicht van de VPRO zond onlangs een documentaire uit over Semler en ik bleef aan de buis gekluisterd. Ik wilde weten: hoe kan je door geluk zo rijk worden? Hoe pak je dat aan?

Semler zag bij aantreden onmiddellijk dat de medewerkers in de oude hiërarchische piramide structuur maar weinig reden tot tevredenheid hadden, laat staan dat ze gelukkig waren. Hij begon met het wegsnijden van alle onnodige extra’s en voorrechten die goed waren voor het ego, maar slecht voor de resultaten. Hij maakt een einde aan alle regels en procedures en begon ermee mensen verantwoordelijkheid en vertrouwen te geven. Hij liet ze meebeslissen en meedelen in de winst. De medewerkers leerden dat ze vrij zijn om te werken zoals ze zelf willen en wanneer ze willen, dus ook wanneer en hoe lang ze in een hangmat hangen. Semler luisterde naar hen en liet ze vertellen wat hen frustreerde, waar ze aan twijfelden, hoe ze hun toekomst zagen en creëerde zo een vruchtbare bodem – ook voor meningsverschillen. Hij vroeg zich af: waar is hier nu wezenlijk behoefte aan? Wat hebben deze mensen ten diepste nodig?

Semler stelt geluk voorop, ook voor zichzelf. Hij vertoont zich inmiddels nauwelijks meer in de fabriek. Zijn medewerkers doen het op eigen kracht, met liefde voor de zaak. Semler zelf besluit – terwijl hij sigaren rokend uitkijkt over zijn landerijen – iedere dag opnieuw wat hem die dag het meest gelukkig zou kunnen maken, en wat hij uit zijn agenda zou kunnen schrappen om nog meer ruimte en tijd te hebben voor zichzelf.

De eigen goudmijn aanboren

Wat kunnen we van Semler leren? In ieder geval kunnen we elke dag bepalen wat we het liefste doen. Maar kunnen organisaties echt succesvol worden door geluk voorop te stellen? Zijn de ‘softe’ begrippen als liefde, plezier, vertrouwen en vervulling dan toch geen idealistisch prietpraat? Hoe vaak hebben we niet te horen gekregen dat je als ondernemer alleen maar succesvol kunt zijn als winst en geld verdienen de primaire doelstelling is. Maar we zien om ons heen dat bedrijven die geld als hoogste doel hebben gestald en masse omvallen en dat bedrijven die duurzame waarden hoog in het vaandel hebben overleven. Geld is niet hetzelfde als geluk. Geld kan nooit het doel op zich zijn. Maar geluk kennelijk wel. Semler leerde mensen hun eigen goudmijn aan te boren door hen te vragen waar ze blij van worden en wat ze denken bij te kunnen dragen aan het grotere geheel.

Zoektocht naar geluk, eenheid, liefde en vervulling

Onze eeuwige zoektocht naar geluk, eenheid, liefde en vervulling vormt de basis voor alle verhalen die we elkaar vertellen. Daar had Aristoteles het al over in zijn Poëtica. Het begint allemaal met een gevoel van onvrede, we willen een nieuwe fiets, een nieuwe baan, een andere partner. Vervolgens komen we in beweging en gaan proberen het te realiseren omdat we denken daar gelukkiger van te worden. Daarbij jagen wij soms als blinde kippen iets na en raken volkomen van het pad af. Maar dat hoort allemaal bij de beperking van onze menselijke soort en levert op zich mooie verhalen op (tragedies en komedies). Want bij geluk hoort ook pech en dwaling. We moeten vaak door de diepste duisternis om het ultieme geluk of de heilige graal binnen te halen.

En dan, zodra de nieuwe fiets in de schuur staat of die nieuwe partner naast je op de bank zit, begint er alweer een nieuw ongenoegen te knagen en een nieuw verlangen te kriebelen en begint er een nieuw verhaal. Boeddhisten noemen dit eeuwige najagen ‘Maya’, de sluier van illusies, die ons verhindert het ware geluk te vinden. En dat is ook zo, want de nieuwe fiets, de andere baan of de nieuwe partner die we willen staat symbool voor iets wat we – eigenlijk, wezenlijk – nodig hebben: vrijheid, verbondenheid, erkenning, vervulling, etcetera.